توضیحات
یادداشت ناشر (زمستان ۱۳۶۸)
ناگسستنی‌بودن محیط کالبدی و محیط انسانی و بزرگداشت ثروت‌های فرهنگی این مرز و بوم، در شرایطی که شهرهای قدیمی ما آرام‌آرام نمادهای بافت کالبدی و رفتارهای محیطی بافت اجتماعی خود را از دست می‌دهند، نشرفضا را بر آن داشت که به پژوهش و بررسی ویژگی‌های جندی و چونیِ آن رده از شهرهای ایران ـ که میانی نامیده می‌شوند ـ بپردازد؛ و در این راه کار را از سرزمین خراسان غربی، خطّۀ زیرین کوه‌های البرز آغاز کند و دامغان را، پیش از سایر شهرها به شناخت همگان گذارد.
از آنجا که هریک از شهرهای کهن ما نسبت به شهرهای همسایه همردیف خود، هویّت و روحیه‌ای دگر دارد و از جامعیّت عامل‌ها و پدیده‌هایی نیز برخوردار است که تنها در یک «شهر» پیدا می‌شوند و کارایی دارند، به‌مناسبت، جمعی از متخصصان به‌کمک آمده‌اند؛ به این امید که دامغان را ـ و سپس سمنان و طبس، نظنز و بابل را ـ که همیشه در صحنه فعّالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی کشورمان حضوری فعّال داشته‌است، به دوستداران «همه‌جای‌ایران» بازشناسانند.
فهرست مطالب:
کتاب اول
فصل اول: تاریخ شهر دامغان / دکتر احمد موسوی
نگرشی نو پیرامون صددروازه / آیا قومس همان دامغان است؟/ علّت و انگیزه‌های پیدایی شهر دامغان/ وجه تسمیه دامغان/ نگرشی تازه درباره واژه دامغان/ دامغان، قبل‌ازاسلام و در قرون نخستین اسلامی/ نحوۀ توصیف از دامغان (از آغاز تا اواخر قرن۴ هجری) / وصف مهم مقدّسی / تشکیل و تحوّل شهر دامغان / بافت شهر بعدازاسلام / مسجد تاریخانه / دامغان از عهد سلجوقی تا حمله مغول / توصیفاتی از دامغان / دامغان از دید یاقوت / دوران مغول / ویرانی حصار دامغان / ایلخانان و تکمیل خرابی دامغان / دامغان به روایت زکریای قزوینی / دامغان، تیموکن (تیموچین)، مارکوپولو / نهضت‌های قرون هشتم و نهم و شهر دامغان / یورشهای تیمور / دامغان در کتب جغرافیایی / دامغان از دید مستوفی قزوینی / محاصره و آتش‌سوزی در صفوی / روایت میرزا ابراهیم از دامغان / ارگ دامغان / دامغان به نوشتۀ سیف‌الدوله / شرح اعتمادالسلطنه از دروازه‌ها و محلات / دامغان از دید دالمانی
فصل دوّم: اشاره‌ای بر پیش‌ازتاریخ دامغان / دکتر صادق ملک شهمیرزادی
تاریخچه حفریات دانشگاه پنسیلوانیا در تپّه حصار / دوره‌های اول، دوم و سوم استقرار / اشیاء / سفال دوره‌های اول، دوم و سوم حصار (HI)
فصل سوّم: سیمای طبیعی دامغان / دکتر فرج‌الله محمودی
منشاء جالۀ دامغان / پیدایش ناهمواریها / تحوّل ناهمواریها / دوره‌های یخچالی / دوره‌های بین‌یخچالی / عوارض مهم ناهمواری / کوهستان‌های حاشیه‌یی / دشت دامغان / تپّه‌ماهورهای کنگلومرائی / مخروط‌های افکنه / کویر چاه جام / تپّه‌های ماسه‌‌یی / آبهای سطحی و زیرزمینی دامغان / رود چشمه‌علی / نهر شش آسیاب (نهر سرخان) / کال شور
فصل چهارم: اقلیم دامغان / دکتر ابراهیم جعفرپور
پارامترهای اقلیمی ، دما، بارندگی، بادهای محلی، باد تورانه، باد چالو، باد شهریار، باد بشم، باد راجی، باد بسطام، باد کویر (باد پایین)
فصل پنجم: شاخص‌های اصلی اقتصادی دامغان / دکتر امان‌الله یغمائی
تولیدات کشاورزی در دامغان و حوزه نفوذ / منابع آب زراعی / انواع محصولات کشاورزی / محصولات درختی / دامداری / اقتصاد کشاورزی دامغان / استعدادها و امکانات بالقوۀ اقتصادی / موانع عمدۀ توسعه اقتصادی / پیش‌بینی چگونگی عملکردهای اصلی اقتصادی شهر دامغان و تحوّلات کلّی آن در آینده / صنایع و معادن
فصل ششم: نگرشی مردم‌شناختی به سکونت در دامغان امروزی / کاظم سادات اشکوری
محله‌های دامغان / جابه‌جایی در داخل خانه و نحوۀ استفاده از اتاقها و اجزای دیگر خانه
کتاب دوم
فصل اوّل: تأسیسات و تجهیزات شهری دامغان/ دکتر محمدمنصورفلامکی
خطوط کلی توسعۀ شهر دامغان / تجهیزات و تأسیسات زندگی امروزی دامغانیان / دربارۀ دامغان کهن و هسته‌های مسکونی آن / بازار شهر و کارایی‌های سرزمینی‌اش / دروازه‌های امروزی شهر دامغان / بناها و توان خدماتی اداری‌ـ‌دولتی / بناها و مجموعه‌های ساختمانی برای خدمات بازرگانی / محله‌ها و خدمت‌رسانی به شهروندان
فصل دوّم: فضاهای شهر دامغان ـ مکان پیوندهای اجتماعی و فرهنگی شهروندان/ دکتر محمدمنصورفلامکی
میدان‌ها و پاتق‌های شهر: از قطب‌ها تا محورهای شهری / بناهای گوناگون: ارزش‌ها و گنجایش‌ها
فصل سوّم: ابعاد زندگی شهری مردمان دامغان / مهندس مهیار دادخواه
گوناگونی خانه مسکونی در دامغان / خانه‌های سنّتی دامغان، خانه‌های اعیانی مجهّز و وسیع / معماری بومی / خانه‌های چندخانواده‌یی / خانه‌های سازمانی و خانه‌های آزادساز / مصالح ساختمانی
فصل چهارم: فضاها و توان‌های تولیدی شهر و سرزمین دامغان / محمدمنصورفلامکی
توان‌های انسانی و استمرار آنها / توان‌های اقتصادی زمین / نگاهی به وضعیّت اقتصادی کنونی / بازدهی کشاورزی و دامپروری و بهره‌وری‌های کانی در سرزمین دامغان / نگاهی به جایگزینی صنایع و چگونگی‌های اشتغال
فصل پنجم: جابه‌جایی و رشد پیکرۀ کالبدی شهر دامغان
قلب شهر و کارآیی‌های آن / تراکم رابطه‌های اجتماعی در خیابان‌ها و میدان‌ها / فضاهای نوساز سکونتی و قطب‌های خدمت‌رسانی / راستاهای حرکت پیکره‌های کالبدی شهر / تولرانس در جایگزینی و مکان‌یابی بناهای شهر / وضعیّت ژئومورفولوژیک شهر / وضع میان‌شالوده‌های شهر / جابه‌جایی مرکز ثقل شهر
فصل ششم: تنوّع و وحدت در بناهای شهر دامغان
فصل هفتم: فرهنگ شهری دامغان: منظرها و نمادها و ارزش‌های فضای ساخته‌شده/محمدمنصورفلامکی
بناهای تاریخی دامغان / معماری بومی دامغان / بافت شهری دامغان / عناصر مشخّص و مبیّن ارزش‌ها در پیکرۀ کالبدی شهر / مسیرها و مکان‌ها
کتاب سوم / محمدمنصورفلامکی
از دیروز تا فردای دامغان / سرزمین دامغان / جمعیّت / فضای ساخته‌شده
