توضیحات
گزیده‌ای از کتاب:
«خوانش شهرهای ایرانی، امری یکسره بی‌رمزوراز نیست و هر آنچه می‌توانی یافت، نه همه‌ی آن است که بر ذات شهر و برکالبد آن، نور می‌تاباند.»
«در نهاد این کتاب، رمزی نهفته است کم‌یابیش شناخته و رسوا: این کتاب می‌خواهد بر دگربودنِ شهر و فضای مدنیِ شهرهای ایران، به زبان و بیان خاص آن‌ها بپردازد و این خود، زاینده‌ی مسأله‌ها و ابهام‌هایی است که ریشه‌ی علمی‌ـ‌دانشگاهیِ جهانی دارند.»
«تاریخ شهرزیستیِ انسان‌ها در مغرب‌زمین ـ یعنی جایی که بیش از هر گستره‌ی زندگیشدهی دیگراز جهان، زیر پوشش پژوهشی قرارگرفته و از همه‌ی رازورمزهایش در طول تاریخ خبر به میان آورده شده است ـ درنهایت‌امر، گوشه‌ای از جهانِ زندگیشدهی ما را کاویده و همه‌ی آنچه را که می‌بایست، به شناختی متوازی و متقارن به میان نیاورده است تا به ترازی درست ـ در عالم شناخت ـ راه دهد.»
«…و انگیزه‌ی پایه برای به‌سنجش‌بردنِ شهرهای ایران با سایر کشورها، آن بوده که نه به ارزیابی‌های منتهی بر رجحان، بل به شناختی دست‌یابیم که راه‌های پایه‌گذاری و ابزارهای معماری‌ـ‌شهری برای تدوین شرایط مطلوب و حتی آرمانی را بازشناساند.»
«کتاب پیشِ روی بر مجموعه‌ای از دو گونه یافته‌ها یا داده‌های متمایز استوار است: نخست‌ـ آنچه از فرهنگ و ادبیات شهرشناختی مغرب‌زمین به‌دست آمده‌اند و دوّم‌ـ نکته‌های برخاسته از شهر ایرانیان که افقی دگر و خاستگاه‌هایی ویژه‌ی خود دارند.»
«کتاب پیشِ روی، شهر را به‌مثابه مکانِ گذار آدمیان می‌بیند؛ ما می‌توانیم در شهرهایی احساس حیات کنیم که نیستند و نیز می‌توانیم، عالمِ خیال خود را درپی شناخت هر صحنه و یا هر رویدادِ نو، ارزیابی کنیم.»
«آنچه نزد ایرانیان ـ از دیرباز تا امروز ـ جاری است، صورت و معنایی دگر دارد؛ نه پرهیزکار و نه گشاده‌دست است؛ نه آمر است و خواستار فرمانبرداری؛ نه سخنگویی است به بیان روز و نه پرهیزکاری خموش. این جوّ اجتماعیِ متفاوت، گونه‌ای متمایز از فضای ساخته‌شده، می‌آفریند.»
«بنگریم که جوّ کالبدی شهرهای ایران ـ و تنها براساس شاخص‌های کاربردیِ شناخته‌شده‌ی قابل رؤیت‌اش ـ جوّ کاربردیِ شهر را به نمایش نمی‌گذارد و اسرار درون‌اش را به زبانی روشن یا تهی از رمزوراز نمی‌نمایاند؛ رازهایی که هم گونه‌گون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و هم پرشمار.»
«کتاب‌های اول و سوم، ضمن پرداختن به سیر تحوّل‌هایی که در طول تاریخ شکل گرفته‌‌اند، از نگاهی تاریخ‌نگارانه جدایند؛ مانند آن‌جا که به سیر تحوّل زیستگاه‌های انسانی، از ناب‌ترین تا پیچیده‌ترین و پیش‌بینی‌ناشدنی‌ترین رویدادهای شهرشناختی می‌پردازد و کمون‌های‌اولیه را رودررویِ ابرشهرها می‌گذارد و این امری است که نمی‌خواهد بار و بینشی تاریخی ـ و متداول ـ را پذیرا شود.»
«چنان‌که از معنای برآمده از فهرست این کتاب می‌توانیم بیابیم، متن حاضر پذیرای آن شده‌است که زمینه‌های دریافت شهر به بیانی متعارف (و جاری در محافل دانشگاهی) را بنمایاند و سپس، به‌مناسبتِ لزوم شناخت علمی‌ـ‌فنّیِ برخی مقوله‌های جاری در همه‌ی شهرهای همه‌ی آدمیان، ابزارهای لازم برای محقّق‌کردن شناختی متفاوت از آنچه را در کتاب‌های درسی‌ـ‌دانشگاهیِ جاری می‌آید، فراهم آورد.»
فهرست:
کتاب اول
گزارش اوّل: شناخت شهر
- وجود و جامعیّت شهرها
- شهر و محفل اجتماعی‌اش
- شهر چنان‌که تواند بود
- شهر و پیوستگی‌های زمانی‌ـ‌مکانی‌اش
- شهر و محفل مکانی‌ـ‌تاریخیِ خاص آن
- ساختار شهر و نظام‌یافتگیِ مدنی شهرها
- شهر و توان‌های سرزمینیِ آن
- پیوندهایِ سرزمینیِ شهر
- اعتقادها و بینش‌های زیستمندان
- شالوده‌ی کالبدیِ شهر
- گستره‌ی جغرافیایی‌ـ‌تاریخیِ شهر
- شهر و تاریخ: همزیستی‌های کالبدیِ بناها و ساختارِ زیستگاه‌های انسانی
گزارش دوّم: موجودیّت‌های شهر
- شهر و آنچه در ضمیر خود دارد
- شهر، از چه زاده می‌شود؟
- گستره‌های شناخت شهر
- موجودیّت‌های مکانیِ شهرها: سرزمین و اقلیم شهر
- مفهوم «سرزمین» در گستره شهرسازی
- شناخت اقلیم در گستره شهرها
- ساختارهای کالبدیِ شهر
- شهر به‌مثابه‌هسته‌ای جمعیّتی
- شهر و تعریف‌های آن
- شهر، به‌مثابه موجودیّتی سرزمینی
- مقیاس‌ها و محتوای دارایی‌های سرزمین شهر
- شهر به‌مثابه مکانِ شکل‌گیری و دگرپذیریِ عامل‌ها و پدیده‌های سرزمینی و جهانی
- شهر و زندگیِ آن: حقیقت‌ها و واقعیّت‌ها
کتاب دوّم
فصل اول: شناخت چگونگی‌های سکونتِ‌جمعی در ایران کهن
- پیشینه‌های شهر ایرانی
- شهر و شهرهای نخستین در متن‌های فارسی
- نخستین مکان نخستین هستی‌ها
- شهر و گستره‌های سرزمینیِ آن در ایران‌باستان
فصل دوّم: ویژگی‌های شهرساختی
- شاخص‌های اساسی شهرایرانی
- نگاهی به پیشینه‌های شهرنشینان ایران
فصل سوّم: شهر در فضای آروین‌ها و اندیشه‌ی ایرانیان
- شناخت اندیشه‌های آرمان‌شهری ایرانیان
- فرودآمدن از پروازگری‌های ناب
- شهر ـ و شهری به روزگار ما
فصل چهارم: پیشینه‌های شهری‌زیستن ایرانیان
- نگاهی به مرحله‌های رشد شهرهای ایران
- دوره‌های تاریخی؛ بستر شهرهای شناخته‌ی ایران
- یادداشتی برای شناخت نظام‌مدیریت سرزمین‌ها و شهرها در زمان هخامنشیان
- جای شهر نزد مدیران سرزمین پهناور هخامنشیان
- شهرهای ایرانی در دوران سلوکی‌ها
فصل پنجم: منظری از شهرهای ایران در دوران اشکانیان
- صحنه‌هایی از حرکت آغازین پارتیان
- شهرها و سرزمین آن‌ها
- نقش مدیریتیِ شهرها در طولانی‌مدّت
- شهرهای زیر پوشش پارتیان: پیوستگی‌ها و فاصله‌ها
فصل ششم: تجربه‌ی شهرزیستی ایرانیان در دوران ساسانیان
- سرآغاز دوران و اتّکاء بر شهر
- سازمان‌یافتگی‌های شهرها در گستره‌های استانی یا ساتراپی ساسانیان
فصل هفتم: دگرشدگیِ ساختار مدنی شهرها
- «فضای گذار» در تاریخ شهرهای ایران
- شهر ایرانی در دوران مدرن
- رشد و ماندگاری شهرهای ایران در هزاره‌ی تا انقلاب مشروطیّت
- شهرهای ایرانی: نگاهی به شهرهای برگزیده
فصل هشتم: شهرهای معاصر ایران
- پیشینه‌های تلاش شهری‌زیستن در ایران
- ابزارهای شناخت و سنجش زندگیِ شهری
- گستره‌های زیستیِ اهالی ایران
- شهرهای ایران در شرایط اجرای قانون مشروطیّت و پس از آن
- شهرهای ما به دهه‌هایی که می‌گذرانیم
- یادداشتی بر فضای شهرزیستیِ ایرانیان
کتاب سوّم
فصل اوّل: سنجش شهرها
- شهر و چشم‌اندازهای آن
- نگاهی فراگیر بر شکل‌گیری زیستگاه‌های انسانی
- بهره‌وری از فرصت‌های محیطی‌ـ‌انسانی
فصل دوّم: شناخت شهرهای امروز ایران
- سنجش پیشینه‌های شهرسازی ایرانیان
- شالوده‌های ساختاریِ مدرن شهرها: ابزاری برای شناخت و سنجش
فصل سوّم: «نهضت معماریِ مدرن» و پس از آن
- شهر به جهان امروز
- تدبیرهای اصولی و طرح‌های نو برای آینده‌ی شهرها
- نهضت معماریِ مدرن و دستاوردهای آن در شهرسازی
- پایتخت‌های نوبنیاد
- شهرهای نو و نوسازی‌های شهری به‌مقیاس گسترده
- رویدادها و شخصیّت‌های فضایِ تجربیِ شهرسازی مدرن
- پایه‌های نظریِ تجربه‌های شهرسازی مدرن
- شهرسازی به‌ثابه دانشی تجربی در جهان ما
- جهان روزمرّه‌گی‌های شهرسازیِ مدرن
- شهر بزرگ به چهره‌ی امروزی: ابرشهرها
- بازشناسی محفل شهریِ درون ابرشهرها
- ابزارهایی برای سنجش وضعیّت کنونی شهرسازی مدرن در ایران
