توضیحات
بنای شهر خطیرتر از آن است که بتوان آن را یکسره به دست شهرسازان سپرد
نیاز به شناخت آنچه فرهنگ و ادبیات فضای ساختهشده بهشمارمیآید، چه بهمنظور پیشگیری از تکرار تجربههای دور از توفیق و چه بهمنظور بهبودیبخشیدن و متناسبکردن روشهای تدوینِ طرح و اجرای تجربههای موفق سایر کشورها، بهویژه در سال های پرتحوّلی که ما میگذرانیم، نشرفضا را بر آن داشت تا با تلاشی درخور تواناییهایش، به ازمیانبرداشتن کمبودها و پاسخگویی به نیازی که گفتیم کمککند. کتاب «نوشهرها» ، که با نگاهی ژرف به تجارب اروپا و آمریکا در زمینۀ شهرسازی مدرن، به تحلیل و بررسی پدیده نوشهرها میپردازد، با عرضهکردن این پشتوانۀ تئوریک و تجربی، راه را برای تدوین روشهای مناسب برای دیگر کشورها هموار میکند.
نگاهی به نوشهرهایی که در سی چهل سال اخیر در ایران ساخته شدهاند و دقت و عنایت به شرایطی که امروز روبهروی ما قرار دارند تا با درنظرگرفتن آنها به تجدیدبنا در استانهای جنگزده کشورمان بپردازیم، نمیتوانند نگرانمان نکنند: ازیکسو تجارب گذشته نزدیک ما از نارمک تا شوشتر نو و از یوسفآباد تهران تا خانهسازیهای سازمانی در شیراز، خرمآباد و مشهد، بهگونهیی که شایسته است ارزیابی نشدهاند؛ ازسویدیگر، طلیعه نگرشی نو نیز در افق علمیـتجربی شهرسازی ایران دیدهنمیشود که خواستار پیافکندن فضایی نو باشد؛ در شأن انسانهای پرتجربه و بردبار روزگار ما. این نگرانی را نه با سردرگریبانبودن میتوانیم رفعکنیم و نه با تکرار تجربههایی هرچند موفق ، زادهشده و شکلگرفته در زمان و مکانی دیگر. اینجاست که نگرانی دیگری برای جمع همکاران ما بهوجودمیآید: کتابی که تجارب زمان و مکانی دیگر را به فارسیزبانان عرضهمیکند، چگونه میتواند خود، زاینده تکرارهایی بعدی نشود؟ به این نگرانی دوم، متن کتاب و زمینههای عینی متفاوتی که نوشهرها درون آنها و به اتکای آنها زاده شدهاند پاسخمیدهد: چه قوانین و مقرراتی، با کدام بینشهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و براساس کدام یک از سنتهای یکجانشینی و قراردادهای رسمی و ضمنی سازمانیافتهزیستن، شهری را در لهستان ساختهاند و شهری دیگر را در سوئد؟ خواننده کتاب، با دقت بر تنوّع و تعدد عوامل تعیینکنندۀ شکل فضای ساختهشده در این نوشهرها، به پیچیدگیهایی پیمیبرد که بی گذر از آنها نمیتوان به هیچ راهحلی ساده و دارای ترکیبی کارآ دستیافت. وی درمییابد که امر بنای شهر خطیرتر از آن است که بتوان آن را یکسره به دست شهرسازان سپرد. و درخواهد یافت که شهر پدیدهای سرزمینی است و سرزمین هر شهر، در درجۀ نخست به اعتبار موهبتهای طبیعیاش، پایداری و بقای انسانهای مهمانش را تضمینمیکند. خواننده فارسیزبان میداند که فرهنگ شهرسازیـشهرنشینیاش در سرزمینهایی بسیار نزدیک، شهرهایی بسیار متفاوت را شکل دادهاند. وی میداند که فاصله میان زواره و اردستان و میان شاهرود و بسطام و میان سنگسر و شهمیرزاد، چیزی در حدود یک فرسنگ است. وی به اتکای مفهومی که برای فضای اصلی بالیدن شهر قائل است، به اصل تنوع محصولات شهرسازی پی میبرد و این تنوع را در طول کتاب ـ و در دو نقطۀ بسیار نزدیک به یکدیگر ، از «فارستا» تا «ولینگبی» – بازمیشناسد.
فهرست مطالب
فصلاول: شهرسازی منطقه لندن و نوشهرها
چگونگی بنای یک سیاست (۱۹۴۶-۱۹۳۷) / خطوط اصلی گزارش بارلو (Montague Barlow) / طرح ایبرکرامبی (Patrick Abercrombie) درباره لندن بزرگ / تحقق یک سیاست (۱۹۶۱۔ ۱۹۴۱) / سیاست عدمتمرکز / مجوز برای گشایش ادارهها / شهرهای درحالگسترش / نوشهرها / آفرینشهای اصیل شهرسازانه / تشکیلات اداری / مکانیزم مالی / مسأله اشتغال / جنبه جمعیّتشناختی / مهاجرتهای آونگی و سازماندهی ترابری / جنبوجوش و زندگی اجتماعی / تکامل مفهوم نوشهرهای انگلستان / تلاشی برای ارائه یک ترازنامه / بازنگری تئوریها (۱۹۶۵-۱۹۶۱) / اصلاحات اداری در منطقه لندن / مطالعات طرحریزی منطقهیی / مطالعه بخش جنوبشرقی: چشماندازهای کلّی / مطالعه درباره بخش جنوبشرقی انگلستان: پیشنهادات طرحریزی و انتقادات / یک استراتژی برای بخش جنوبشرقی / بررسیها و مطالعات کنونی شهرسازی (۱۹۶۸- ۱۹۶۵) / طرح لندن بزرگ / مطالعات مقدماتی درباره عملیات هماهنگی پیشنهادشده / پروژههای عملیات جدید / مطالعات دیگر شهرسازی / نتیجهگیری
فصل دوم: شهرسازی و نوشهرها در پایتختهای اسکاندیناوی
سیاست شهرسازی در کپنهاگ، استکهلم و هلسینکی/ تکامل طرحها در کپنهاگ / تکامل طرحها در استکهلم / تکامل طرحها و نقشههای موردمطالعه در هلسینکی / خصوصیات برجسته سیاست شهرسازی پایتختهای اسکاندیناوی/ نقش منطقه پایتخت در طرحریزی سرزمین / دورنما های کلی / نقش نسبی مراکز شهری / مفهوم توان گزینش / شمای تشکیلات فضای شهری / ترابریها و زیستگاه شهری / نوشهرها/ مفهوم «نوشهرهای اسکاندیناوی» / بنای «نوشهرهای اسکاندیناوی» / تشکیلات اداری / تشکیلات مالی / شالودۀ جمعیت / مهاجرت های آونگی و ترابری / ساختمان مترو استکهلم / تجهیزات و زندگی / نتیجه گیری۔
فصل سوم: طرحریزی منطقهیی و نوشهرهای سرزمینهای پست ساحل دریای شمال
اصول طرحریزی کشوری/ فرضیهها و گزینشهای بنیادی / پیآمدها از نقطهنظر فضایی / اجرای این سیاست: وسایل لازم / سیاست شهرسازی در آمستردام / محلههای تازهساز / طرح سال ۱۹۳۵ / طرح سال ۱۹۶۲ / سیاست شهرسازی در رتردام / محله های تازهساز؛ بازسازی / طرحریزی منطقهیی / یک نوشهر در پولدرها: للیستاد/ طرحریزی منطه پولدرها / یک نوشهر کوچک: «امله ئورد» / ارقام آماری پولدر شمالشرقی سال ۱۹۶۵ / یک نوشهر بزرگ: «للى ستاد» / خدمات در «امله ئورد» (سال ۱۹۶۵).
فصل چهارم: سیاست فرانسوی برای نوشهرها
نخستین سازندگیهای پس از جنگ/ واحدهای بزرگ ساختمانی در حومه شهرها / به سوی نوشهرهای: «مورن»، «هروویل سن کلر»(Herouville-St. Clair)، «لومیرای» (Le Mirail) / یک سنه مهم در مفهوم شهرسازی فرانسوی/ شمای جامع عمومی در منطقه پاریس / شمای کلی و توسعههای گسترده آن / گزینشهای بزرگ / گزینش درسطح طرحریزی کشوری / وضعیت مطالعات مربوط به نوشهرهای منطقه پاریس / مطالعات در «اوری» / مطالعات در «سرگی پونتو آز» / خصیصههای کلّی پروژههای نوشهرها در منطقه پاریس/ بعضی مسائل نوشهرها / نوع جدیدی از مطالعات / تشکیلات اداری / وضعیت کنونی مطالعات «او. آر. ئی. آ. ام.»/ ویژگیهای اصلی مطالعات شهرسازی منطقهیی کنونی / هدف اصلی طرحریزی / جمعیّت و اشتغال و پیشبینیهایی درباره آن / گزینشهای اساسی شهرسازی / نقش نوشهرها.
فصل پنجم: شهرسازی و نوشهرها در امریکا
سیاست شهرسازی در شهرهای بزرگ آمریکا / تشکیلات اداری / نقش کمکهای فدرالی / طرحهای منطقهیی / نوشهرها و اقدامات بخش خصوصی / روابط با بخش خدمات شهرسازی رسمی / تشکیلات اداری داخلی نوشهرها / پژوهشی درمورد شکلهای جدید مدیریت / جنبه شهرسازی / طرحریزی / اصول خطمشیها / شماهای تشکیلاتی / اشتغال / ترابریها / سرمایهگذاری برای نوشهرها / مطالعات درمورد درآمد / منابع مالی عاملان / خرید و بازفروشی زمینها / قیمتها و اجارهها
فصل ششم: طرحریزی سرزمین و شهرهای جدید در لهستان
سیاست طرحریزی منطقهیی / یک نمونه طرحریزی در «اپشلانسک» علیا / نوشهرهای لهستانی: نقش و مکانیابی آنها / مفهوم شهرسازی / مسائل اجرایی / خدمات / سرمایهگذاریهای اساسی در «نووه تیخی» سال ۱۹۶۵ / جمعیت / تکامل و پیشبینی افزایش جمعیت در سه نوشهر لهستان / شالوده جمعیت «نوواهوتا» از لحاظ سنی در سال ۱۹۵۵ / افزایش ساکنان در «تووه تیخی» (۶۲-۱۹۵۶) / تکامل ضرایب جمعیتشناختی در «نووه تیخی» و دیگر شهرهای منطقه «کاتوریسه» / جمعیت فعال «نووه تیخی» برحسب رشتههای فعالیت / زندگی اجتماعی / نتیجهگیری: گرایشهای کنونی.
فصل هفتم: طرحریزی سرزمین و نوشهرها در مجارستان
سیاست طرحریزی سرزمین و استان؛ سازماندهی طرحریزی / طرح سرزمینی کشور در سال ۱۹۶۳ / طرحهای استانی / منطقه بوداپست / نوشهرها / گزینش تأسیسات / خانههای مسکونی / خدمات / گردش وسائل نقلیه و ترابری – جمعیت (جدول) / شالودۀ جمعیت در «دونا اوی وروش» در سال ۱۹۶۰ / زندگی اجتماعی / جنبه مدیریت اداری و مالی / تحرک ساکنان در چهار نوشهر در سال ۱۹۶۳.
فصل هشتم: ارائه یک سنتز
مکانیابی نوشهرها / نوشهرهای مستقل / نوشهرهای واقع در نزدیکی یک متروپول بیتداوم / نوشهرهایی که در تداوم با یک انباشتگی مسکونی بزرگ واقع شدهاند / اندازه نوشهرها / مفهوم تقسیمبندی فضاهای کاربردی شهری و تقسیمبندیهای سکونتی شهر / نقش مراکز شهری / مسأله ایجاد اشتغال / نظریاتی چند پیرامون تیپولوژی نوشهرها.
بنای شهر خطیرتر از آن است که بتوان آن را یکسره به دست شهرسازان سپرد
نیاز به شناخت آنچه فرهنگ و ادبیات فضای ساختهشده بهشمارمیآید، چه بهمنظور پیشگیری از تکرار تجربههای دور از توفیق و چه بهمنظور بهبودیبخشیدن و متناسبکردن روشهای تدوینِ طرح و اجرای تجربههای موفق سایر کشورها، بهویژه در سال های پرتحوّلی که ما میگذرانیم، نشرفضا را بر آن داشت تا با تلاشی درخور تواناییهایش، به ازمیانبرداشتن کمبودها و پاسخگویی به نیازی که گفتیم کمککند. کتاب «نوشهرها» ، که با نگاهی ژرف به تجارب اروپا و آمریکا در زمینۀ شهرسازی مدرن، به تحلیل و بررسی پدیده نوشهرها میپردازد، با عرضهکردن این پشتوانۀ تئوریک و تجربی، راه را برای تدوین روشهای مناسب برای دیگر کشورها هموار میکند.
نگاهی به نوشهرهایی که در سی چهل سال اخیر در ایران ساخته شدهاند و دقت و عنایت به شرایطی که امروز روبهروی ما قرار دارند تا با درنظرگرفتن آنها به تجدیدبنا در استانهای جنگزده کشورمان بپردازیم، نمیتوانند نگرانمان نکنند: ازیکسو تجارب گذشته نزدیک ما از نارمک تا شوشتر نو و از یوسفآباد تهران تا خانهسازیهای سازمانی در شیراز، خرمآباد و مشهد، بهگونهیی که شایسته است ارزیابی نشدهاند؛ ازسویدیگر، طلیعه نگرشی نو نیز در افق علمیـتجربی شهرسازی ایران دیدهنمیشود که خواستار پیافکندن فضایی نو باشد؛ در شأن انسانهای پرتجربه و بردبار روزگار ما. این نگرانی را نه با سردرگریبانبودن میتوانیم رفعکنیم و نه با تکرار تجربههایی هرچند موفق ، زادهشده و شکلگرفته در زمان و مکانی دیگر. اینجاست که نگرانی دیگری برای جمع همکاران ما بهوجودمیآید: کتابی که تجارب زمان و مکانی دیگر را به فارسیزبانان عرضهمیکند، چگونه میتواند خود، زاینده تکرارهایی بعدی نشود؟ به این نگرانی دوم، متن کتاب و زمینههای عینی متفاوتی که نوشهرها درون آنها و به اتکای آنها زاده شدهاند پاسخمیدهد: چه قوانین و مقرراتی، با کدام بینشهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و براساس کدام یک از سنتهای یکجانشینی و قراردادهای رسمی و ضمنی سازمانیافتهزیستن، شهری را در لهستان ساختهاند و شهری دیگر را در سوئد؟ خواننده کتاب، با دقت بر تنوّع و تعدد عوامل تعیینکنندۀ شکل فضای ساختهشده در این نوشهرها، به پیچیدگیهایی پیمیبرد که بی گذر از آنها نمیتوان به هیچ راهحلی ساده و دارای ترکیبی کارآ دستیافت. وی درمییابد که امر بنای شهر خطیرتر از آن است که بتوان آن را یکسره به دست شهرسازان سپرد. و درخواهد یافت که شهر پدیدهای سرزمینی است و سرزمین هر شهر، در درجۀ نخست به اعتبار موهبتهای طبیعیاش، پایداری و بقای انسانهای مهمانش را تضمینمیکند. خواننده فارسیزبان میداند که فرهنگ شهرسازیـشهرنشینیاش در سرزمینهایی بسیار نزدیک، شهرهایی بسیار متفاوت را شکل دادهاند. وی میداند که فاصله میان زواره و اردستان و میان شاهرود و بسطام و میان سنگسر و شهمیرزاد، چیزی در حدود یک فرسنگ است. وی به اتکای مفهومی که برای فضای اصلی بالیدن شهر قائل است، به اصل تنوع محصولات شهرسازی پی میبرد و این تنوع را در طول کتاب ـ و در دو نقطۀ بسیار نزدیک به یکدیگر ، از «فارستا» تا «ولینگبی» – بازمیشناسد.
فهرست مطالب
فصلاول: شهرسازی منطقه لندن و نوشهرها
چگونگی بنای یک سیاست (۱۹۴۶-۱۹۳۷) / خطوط اصلی گزارش بارلو (Montague Barlow) / طرح ایبرکرامبی (Patrick Abercrombie) درباره لندن بزرگ / تحقق یک سیاست (۱۹۶۱۔ ۱۹۴۱) / سیاست عدمتمرکز / مجوز برای گشایش ادارهها / شهرهای درحالگسترش / نوشهرها / آفرینشهای اصیل شهرسازانه / تشکیلات اداری / مکانیزم مالی / مسأله اشتغال / جنبه جمعیّتشناختی / مهاجرتهای آونگی و سازماندهی ترابری / جنبوجوش و زندگی اجتماعی / تکامل مفهوم نوشهرهای انگلستان / تلاشی برای ارائه یک ترازنامه / بازنگری تئوریها (۱۹۶۵-۱۹۶۱) / اصلاحات اداری در منطقه لندن / مطالعات طرحریزی منطقهیی / مطالعه بخش جنوبشرقی: چشماندازهای کلّی / مطالعه درباره بخش جنوبشرقی انگلستان: پیشنهادات طرحریزی و انتقادات / یک استراتژی برای بخش جنوبشرقی / بررسیها و مطالعات کنونی شهرسازی (۱۹۶۸- ۱۹۶۵) / طرح لندن بزرگ / مطالعات مقدماتی درباره عملیات هماهنگی پیشنهادشده / پروژههای عملیات جدید / مطالعات دیگر شهرسازی / نتیجهگیری
فصل دوم: شهرسازی و نوشهرها در پایتختهای اسکاندیناوی
سیاست شهرسازی در کپنهاگ، استکهلم و هلسینکی/ تکامل طرحها در کپنهاگ / تکامل طرحها در استکهلم / تکامل طرحها و نقشههای موردمطالعه در هلسینکی / خصوصیات برجسته سیاست شهرسازی پایتختهای اسکاندیناوی/ نقش منطقه پایتخت در طرحریزی سرزمین / دورنما های کلی / نقش نسبی مراکز شهری / مفهوم توان گزینش / شمای تشکیلات فضای شهری / ترابریها و زیستگاه شهری / نوشهرها/ مفهوم «نوشهرهای اسکاندیناوی» / بنای «نوشهرهای اسکاندیناوی» / تشکیلات اداری / تشکیلات مالی / شالودۀ جمعیت / مهاجرت های آونگی و ترابری / ساختمان مترو استکهلم / تجهیزات و زندگی / نتیجه گیری۔
فصل سوم: طرحریزی منطقهیی و نوشهرهای سرزمینهای پست ساحل دریای شمال
اصول طرحریزی کشوری/ فرضیهها و گزینشهای بنیادی / پیآمدها از نقطهنظر فضایی / اجرای این سیاست: وسایل لازم / سیاست شهرسازی در آمستردام / محلههای تازهساز / طرح سال ۱۹۳۵ / طرح سال ۱۹۶۲ / سیاست شهرسازی در رتردام / محله های تازهساز؛ بازسازی / طرحریزی منطقهیی / یک نوشهر در پولدرها: للیستاد/ طرحریزی منطه پولدرها / یک نوشهر کوچک: «امله ئورد» / ارقام آماری پولدر شمالشرقی سال ۱۹۶۵ / یک نوشهر بزرگ: «للى ستاد» / خدمات در «امله ئورد» (سال ۱۹۶۵).
فصل چهارم: سیاست فرانسوی برای نوشهرها
نخستین سازندگیهای پس از جنگ/ واحدهای بزرگ ساختمانی در حومه شهرها / به سوی نوشهرهای: «مورن»، «هروویل سن کلر»(Herouville-St. Clair)، «لومیرای» (Le Mirail) / یک سنه مهم در مفهوم شهرسازی فرانسوی/ شمای جامع عمومی در منطقه پاریس / شمای کلی و توسعههای گسترده آن / گزینشهای بزرگ / گزینش درسطح طرحریزی کشوری / وضعیت مطالعات مربوط به نوشهرهای منطقه پاریس / مطالعات در «اوری» / مطالعات در «سرگی پونتو آز» / خصیصههای کلّی پروژههای نوشهرها در منطقه پاریس/ بعضی مسائل نوشهرها / نوع جدیدی از مطالعات / تشکیلات اداری / وضعیت کنونی مطالعات «او. آر. ئی. آ. ام.»/ ویژگیهای اصلی مطالعات شهرسازی منطقهیی کنونی / هدف اصلی طرحریزی / جمعیّت و اشتغال و پیشبینیهایی درباره آن / گزینشهای اساسی شهرسازی / نقش نوشهرها.
فصل پنجم: شهرسازی و نوشهرها در امریکا
سیاست شهرسازی در شهرهای بزرگ آمریکا / تشکیلات اداری / نقش کمکهای فدرالی / طرحهای منطقهیی / نوشهرها و اقدامات بخش خصوصی / روابط با بخش خدمات شهرسازی رسمی / تشکیلات اداری داخلی نوشهرها / پژوهشی درمورد شکلهای جدید مدیریت / جنبه شهرسازی / طرحریزی / اصول خطمشیها / شماهای تشکیلاتی / اشتغال / ترابریها / سرمایهگذاری برای نوشهرها / مطالعات درمورد درآمد / منابع مالی عاملان / خرید و بازفروشی زمینها / قیمتها و اجارهها
فصل ششم: طرحریزی سرزمین و شهرهای جدید در لهستان
سیاست طرحریزی منطقهیی / یک نمونه طرحریزی در «اپشلانسک» علیا / نوشهرهای لهستانی: نقش و مکانیابی آنها / مفهوم شهرسازی / مسائل اجرایی / خدمات / سرمایهگذاریهای اساسی در «نووه تیخی» سال ۱۹۶۵ / جمعیت / تکامل و پیشبینی افزایش جمعیت در سه نوشهر لهستان / شالوده جمعیت «نوواهوتا» از لحاظ سنی در سال ۱۹۵۵ / افزایش ساکنان در «تووه تیخی» (۶۲-۱۹۵۶) / تکامل ضرایب جمعیتشناختی در «نووه تیخی» و دیگر شهرهای منطقه «کاتوریسه» / جمعیت فعال «نووه تیخی» برحسب رشتههای فعالیت / زندگی اجتماعی / نتیجهگیری: گرایشهای کنونی.
فصل هفتم: طرحریزی سرزمین و نوشهرها در مجارستان
سیاست طرحریزی سرزمین و استان؛ سازماندهی طرحریزی / طرح سرزمینی کشور در سال ۱۹۶۳ / طرحهای استانی / منطقه بوداپست / نوشهرها / گزینش تأسیسات / خانههای مسکونی / خدمات / گردش وسائل نقلیه و ترابری – جمعیت (جدول) / شالودۀ جمعیت در «دونا اوی وروش» در سال ۱۹۶۰ / زندگی اجتماعی / جنبه مدیریت اداری و مالی / تحرک ساکنان در چهار نوشهر در سال ۱۹۶۳.
فصل هشتم: ارائه یک سنتز
مکانیابی نوشهرها / نوشهرهای مستقل / نوشهرهای واقع در نزدیکی یک متروپول بیتداوم / نوشهرهایی که در تداوم با یک انباشتگی مسکونی بزرگ واقع شدهاند / اندازه نوشهرها / مفهوم تقسیمبندی فضاهای کاربردی شهری و تقسیمبندیهای سکونتی شهر / نقش مراکز شهری / مسأله ایجاد اشتغال / نظریاتی چند پیرامون تیپولوژی نوشهرها.